ابوعلی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی بن سینا، مشهور به ابن سینا، پورسینا و شیخ الرئیس، در حدود سال ۹۸۰ میلادی (۳۷۰ هجری قمری) در افشنه (بخارا) از توابع سمرقند به دنیا آمد. او همه‌چیزدان، پزشک، ریاضی‌دان، اخترشناس، فیزیک‌دان، شیمی‌دان، جغرافی‌دان، زمین‌شناس، شاعر، منطق‌دان، فیلسوف، موسیقی‌دان و دولت‌مرد ایرانی و از مشهورترین و تأثیرگذارترینِ فیلسوفان و دانشمندان ایران‌زمین و جهان است.

دوران کودکی و تحصیلات:

ابن سینا از همان کودکی استعداد شگفت‌انگیزی از خود نشان داد. او در ده سالگی قرآن را حفظ کرده بود و در علوم مختلف از جمله ریاضیات، طب و فلسفه تبحر داشت. ابن سینا در طول زندگی پرفراز و نشیب خود به شهرهای مختلف سفر کرد و از اساتید برجسته زمان خود کسب علم کرد.

فعالیت‌های علمی:

ابن سینا در زمینه‌های مختلف علمی آثار متعددی تألیف کرده است. مشهورترین اثر او کتاب القانون فی الطب است که به مدت 500 سال در اروپا به عنوان مرجع اصلی پزشکی تدریس می‌شد.

کتاب الشفاء، دانشنامه عظیمی در زمینه‌های مختلف علوم از جمله فلسفه، منطق، طبیعیات، ریاضیات و طب، از دیگر آثار برجسته ابن سیناست.

تأثیرگذاری:

ابن سینا به عنوان یکی از بزرگترین دانشمندان تاریخ، تأثیر عمیقی بر علم و فلسفه در جهان اسلام و اروپا داشته است.

روز پزشک:

اول شهریور ماه، زادروز ابن سینا، در ایران به عنوان روز پزشک گرامی داشته می‌شود.

مرگ:

ابن سینا در سال 1037 میلادی (428 هجری قمری) در همدان درگذشت و در همان شهر به خاک سپرده شد.

آثار:

• القانون فی الطب
• کتاب الشفاء
• دانشنامه علائی
• الاشارات و التنبیهات
• رساله‌الحدود
• رساله‌النفس
• رساله‌الطبیعیات
• شرح اشارات
• نزهت‌نامه علائی
• قصائد
• غزلیات

رساله‌النفس ابن سینا

رساله النفس، رساله‌ای فلسفی از ابوعلی سینا (ابن سینا) است که به بررسی ماهیت نفس، قوای آن، و رابطه آن با بدن می‌پردازد. این رساله یکی از مهم‌ترین آثار ابن سینا در حوزه فلسفه علم النفس به شمار می‌رود و در طول قرون متمادی مورد توجه و شرح مفسران و اندیشمندان مسلمان قرار گرفته است.

ساختار رساله:

رساله النفس در شانزده فصل تنظیم شده است که به شرح زیر است:

• فصل اول: در تعریف نفس و تمایز آن از سایر موجودات
• فصل دوم: در برشمردن قوای نفس
• فصل سوم: در ادراکات نفس
• فصل چهارم: در توهم و خیال
• فصل پنجم: در حافظه
• فصل ششم: در تفکر و تعقل
• فصل هفتم: در اراده
• فصل هشتم: در حدوث نفس
• فصل نهم: در بقای نفس بعد از مرگ
• فصل دهم: در استحاله تناسخ
• فصل یازدهم: در اینکه جمیع قوای نفس آلت نفس واحدند
• فصل دوازدهم: در سعادت و شقاوت نفس
• فصل سیزدهم: در مراتب سعادت و شقاوت
• فصل چهاردهم: در راه‌های تحصیل سعادت
• فصل پانزدهم: در موانع تحصیل سعادت
• فصل شانزدهم: در خاتمه

مباحث کلیدی رساله:

• ماهیت نفس: ابن سینا در این رساله، نفس را جوهر مجردی می‌داند که از ماده و جسم مستقل است. او معتقد است که نفس دارای قوایی است که به آن در ادراک، تفکر، اراده و سایر فعالیت‌های ذهنی یاری می‌رسانند.
• قوای نفس: ابن سینا در این رساله، قوای نفس را به سه دسته قوای طبیعی، قوای حیوانی و قوای ناطقه تقسیم می‌کند. قوای طبیعی وظایف مربوط به حفظ و بقای بدن را بر عهده دارند، قوای حیوانی وظایف مربوط به حرکت و احساس را بر عهده دارند، و قوای ناطقه وظایف مربوط به ادراک معقولات و انجام فعالیت‌های ذهنی را بر عهده دارند.
• رابطه نفس و بدن: ابن سینا در این رساله به رابطه پیچیده نفس و بدن می‌پردازد. او معتقد است که نفس و بدن دو موجود مستقل هستند، اما در عین حال با یکدیگر تعامل دارند. نفس از طریق قوای خود بر بدن اثر می‌گذارد و بدن نیز از طریق حواس و اعضاء خود بر نفس اثر می‌گذارد.
• بقائیت نفس: ابن سینا در این رساله به اثبات بقائیت نفس بعد از مرگ می‌پردازد. او از روش‌های مختلفی مانند برهان عقلی و تجربی برای اثبات این امر استفاده می‌کند.
• سعادت و شقاوت: ابن سینا در این رساله به بحث درباره سعادت و شقاوت نفس می‌پردازد. او معتقد است که سعادت نفس در کمال قوای ناطقه و نیل به معقولات حقیقی است و شقاوت نفس در نقصان قوای ناطقه و دوری از معقولات حقیقی است.

اهمیت رساله النفس:

رساله النفس ابن سینا از جهات مختلف حائز اهمیت است:

• ارائه نظریه‌ای جامع درباره نفس: ابن سینا در این رساله نظریه‌ای جامع و دقیق درباره نفس ارائه می‌دهد که تاکنون مورد توجه و تحسین اندیشمندان قرار گرفته است.
• استفاده از روش‌های مختلف: ابن سینا در این رساله از روش‌های مختلف فلسفی، علمی و کلامی برای بررسی مسائل مربوط به نفس استفاده می‌کند.
• تاثیرگذاری بر اندیشه اسلامی: رساله النفس ابن سینا تاثیر عمیقی بر اندیشه اسلامی در حوزه فلسفه علم النفس داشته است.

رساله‌الطبیعیات ابن سینا

رساله الطبیعیات، که با نام “الطبیعیات الکبری” نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین آثار ابن سینا در حوزه فلسفه طبیعی است. این رساله در چهار بخش اصلی تنظیم شده و به بررسی موضوعات مختلفی در زمینه علوم طبیعی مانند ماهیت ماده، حرکت، زمان، مکان، علل و معلول‌ها، کائنات، و موجودات زنده می‌پردازد.

ساختار رساله:

رساله الطبیعیات در چهار بخش اصلی به شرح زیر تنظیم شده است:

• بخش اول: کلیات (شامل موضوع علم طبیعی، مبانی آن، و روش‌های آن)
• بخش دوم: خاص (شامل مباحثی مانند ماده، حرکت، زمان، مکان، علل و معلول‌ها، کائنات، و موجودات زنده)
• بخش سوم: جزئیات (شامل مباحثی مانند اجرام فلکی، عناصر اربعه، معادن، گیاهان، و حیوانات)
• بخش چهارم: کاربردها (شامل مباحثی مانند طب، داروسازی، و کشاورزی)

مباحث کلیدی رساله:

• ماهیت ماده: ابن سینا در این رساله ماده را به عنوان “ذاتی بالقوه” تعریف می‌کند که می‌تواند به هر شکلی درآید. او معتقد است که ماده از خود هیچ فعلیتی ندارد و همه فعالیت‌ها از صور (اشکال) ماده ناشی می‌شوند.
• حرکت: ابن سینا در این رساله حرکت را به دو نوع حرکت جوهری و حرکت عرضی تقسیم می‌کند. حرکت جوهری تغییری است که در ذات یک چیز رخ می‌دهد، مانند حرکت یک جسم از مکانی به مکان دیگر. حرکت عرضی تغییری است که در صفات یک چیز رخ می‌دهد، مانند تغییر رنگ یک جسم.
• زمان: ابن سینا در این رساله زمان را به عنوان “اندازه حرکت” تعریف می‌کند. او معتقد است که زمان بدون حرکت وجود ندارد و حرکت بدون زمان نیز وجود ندارد.
• مکان: ابن سینا در این رساله مکان را به عنوان “ظرفی که جسم در آن قرار می‌گیرد” تعریف می‌کند. او معتقد است که مکان امری نسبی است و به وجود جسمی دیگر برای تعریف آن نیاز است.
• علل و معلول‌ها: ابن سینا در این رساله چهار نوع علت را برمی‌شمارد: علت فاعلی، علت مادی، علت صوری، و علت غایی. علت فاعلی چیزی است که فاعل عمل را انجام می‌دهد، علت مادی چیزی است که ماده عمل را تشکیل می‌دهد، علت صوری چیزی است که شکل عمل را تعیین می‌کند، و علت غایی چیزی است که هدف عمل را نشان می‌دهد.
• کائنات: ابن سینا در این رساله به بررسی نظم و آفرینش جهان می‌پردازد. او معتقد است که جهان توسط خداوند آفریده شده و از نظم و حکمت خاصی برخوردار است.
• موجودات زنده: ابن سینا در این رساله به بررسی انواع مختلف موجودات زنده، از جمله گیاهان و حیوانات، می‌پردازد. او معتقد است که همه موجودات زنده از نفس و بدن تشکیل شده‌اند و هر کدام از آنها دارای وظایف و کارکردهای خاص خود هستند.

اهمیت رساله الطبیعیات:

رساله الطبیعیات ابن سینا از جهات مختلف حائز اهمیت است:

• ارائه نظریه‌ای جامع درباره علوم طبیعی: ابن سینا در این رساله نظریه‌ای جامع و دقیق درباره علوم طبیعی ارائه می‌دهد که تاکنون مورد توجه و تحسین اندیشمندان قرار گرفته است.
• استفاده از منابع مختلف: ابن سینا در این رساله از منابع مختلفی مانند فلسفه یونان، فلسفه اسلامی، و علوم تجربی زمان خود استفاده می‌کند.
• تاثیرگذاری بر اندیشه اسلامی: رساله الطبیعیات ابن سینا تاثیر عمیقی بر اندیشه اسلامی در حوزه علوم طبیعی داشته است.